“Εκπαίδευση” ύπνου έως 6 μηνών: κίνδυνοι παρά οφέλη

Όταν ένας επαγγελματίας υγείας προτείνει σε γονείς μια παρέμβαση ή ένα φάρμακο, ζυγίζει και συζητά μαζί τους τις πιθανότητες αυτή η παρέμβαση ή το φάρμακο να έχει οφέλη για την σωματική και ψυχική υγεία βρέφους και μητέρας, αλλά και για τις πιθανότητες να έχει κινδύνους για την σωματική και ψυχική υγεία βρέφους – μητέρας. Όταν η ζυγαριά κλίνει περισσότερο προς τα πιθανά οφέλη, τότε ο επαγγελματίας υγείας προτείνει την παρέμβαση στην μητέρα – και οι γονείς αποφασίζουν αν θα την υλοποιήσουν στο παιδί τους. Εάν η ζυγαριά κλίνει προς τους κινδύνους, τότε καλύτερα να μην προτείνεται η πρακτική και να μην υλοποιείται.
Το θέμα απασχολεί πολλούς γονείς: ο ύπνος των βρεφών, να κοιμούνται όλη νύχτα, η «εκπαίδευση» στον ύπνο. Πολλοί γιατροί, «ειδικοί» στην υγεία του παιδιού, στην ψυχολογία του ή στον ύπνο συμβουλεύουν γονείς να «βάζουν το μωρό σε πρόγραμμα» στον ύπνο του, από τους πρώτους μήνες της ζωής. Να το «εκπαιδεύσουν» να μην ξυπνάει το βράδυ, να μην χρειάζεται να θηλάσει ή αγκαλιά ή παρουσία των γονιών για να ξανακοιμηθεί. «Ειδικοί» λοιπόν συστήνουν μια παραδοσιακή παρέμβαση, μόνο που η ζυγαριά της σύμφωνα με την επιστημονική πραγματικότητα, τουλάχιστον για τους πρώτους 6 μήνες της ζωής, γέρνει προς την πλευρά των κινδύνων παρά των οφελών. Και όσα γνωρίζουμε είναι ελάχιστα σε σύγκριση με όσα θα έπρεπε να γνωρίζουμε για την ασφάλεια της μεθόδου πριν την προτείνουμε.
Όταν ένα φάρμακο, πχ ένα καινούργιο αντιβιοτικό, δεν έχει εξεταστεί σε βρέφη ή σε μητέρες που θηλάζουν, είναι πολύ συχνό να επιλέγουμε την μεριά της επιφύλαξης και να αποτρέπουμε την χρήση του σε αυτές τις κατηγορίες ατόμων. Απλά και μόνο για την πιθανότητα του να βλάψει το βρέφος ή την θηλάζουσα. Μπορεί στην πραγματικότητα να μην βλάπτει καθόλου, αλλά δεν το γνωρίζουμε πλήρως, για αυτό είμαστε προσεκτικοί και δεν το προτείνουμε μαζικά σε όλες τις μητέρες ή τα βρέφη.
Για πρακτικές και μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις συχνά δεν σκεφτόμαστε με τον ίδιο τρόπο. Τις ακολουθούμε γιατί αυτή είναι η κυρίαρχη αντίληψη, ή γιατί έτσι έκαναν οι γονείς μας, ή γιατί έτσι μας έμαθαν στο πανεπιστήμιο, χωρίς να σταματήσουμε και να εξετάσουμε το απλό ερώτημα: είναι η παρέμβαση ασφαλής; Μπορεί να προκαλέσει κάποιο πρόβλημα; Τα οφέλη της είναι πιο δυνατά από πιθανούς κινδύνους; Με έκπληξη διαπιστώνει κανείς ότι για μια τόσο δυνητικά σημαντική παρεμβολή – στους εσωτερικούς κινκάρδιους ρυθμούς του βρέφους, στον θηλασμό κλπ – , πρέπει πρώτα να αποδείξεις ότι δεν προκαλεί κακό για να την αποτρέψεις από να την συστήνουν, ενώ για ένα φάρμακο ισχύει ακριβώς το αντίστροφο: πρώτα πρέπει να αποδείξεις ότι δεν προκαλεί κακό, ώστε μετά να το δώσεις.
Αυτό το ερώτημα θέλησαν να εξετάσουν ερευνητές από το Τμήμα Γενικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Brisbane στην Αυστραλία. Έκαναν μια πλήρη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για το θέμα και την δημοσίευσαν στο περιοδικό Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics. Όλη την υπάρχουσα βιβλιογραφία σχετικά με την «εκπαίδευση ύπνου» σε βρέφη από 0 έως 6 μηνών.
Εξέτασαν 43 έρευνες που αφορούσαν διάφορες τεχνικές εκπαίδευσης στον ύπνο. Στις περισσότερες στόχος ήταν να αποσυνδέσουν το φαγητό του μωρού από τον ύπνο – να μην θηλάζει δηλαδή για να κοιμηθεί -, να αποσυνδέσουν την αγκαλιά ή το κούνημα με τον ύπνο, και να ενθαρρύνουν την «αυτό-ρύθμιση» του βρέφους, να κοιμάται δηλαδή μόνο του. Σε άλλες περιπτώσεις επιβάλλουν συγκεκριμένα ωράρια ύπνου, ανεξάρτητα αν δείχνει σημάδια κούρασης ή νύστας το μωρό.
Τα ευρήματά τους είναι εντυπωσιακά, ενοχλούν και αποκαλύπτουν πόσο μακριά από την επιστημονική πραγματικότητα και το πραγματικό συμφέρον υγείας των βρεφών είναι κραταιές πολιτισμικές πεποιθήσεις και βολικές για τον δυτικό γονιό πρακτικές που εγκαταστάθηκαν πολλές δεκαετίες πριν. Μια από τις πιο ανησυχητικές αποκαλύψεις είναι ότι η εκπαίδευση στον ύπνο κατά τους πρώτους μήνες δεν υποστηρίζεται από τίποτα επιστημονικό. Οι Αυστραλοί ερευνητές από την ανασκόπησή τους συμπέραναν ότι:

1. Η «εκπαίδευση ύπνου» κατά τους πρώτους 3 μήνες της ζωής μπορεί να αυξάνει παροδικά την διάρκεια ύπνου την νύχτα, όμως δεν μειώνει καθόλου το βρεφικό κλάμα και τους κολικούς.

2. Παρά την κοινώς εκφρασμένη πεποίθηση, τα φυσιολογικά ξυπνήματα των βρεφών που θηλάζουν την νύχτα δεν έχουν αποδειχθεί ποτέ να συνδέονται με οποιαδήποτε προβλήματα ύπνου ή συμπεριφοράς απώτερα.

3. Έρευνες που μελετούν την ψυχική υγεία δεκαετίες αργότερα δείχνουν ότι η μοάδα βρεφών που συνεχίζουν να ξυπνούν την νύχτα στους 6 μήνες της ζωής τους έχουν εντελώς φυσιολογική ψυχική υγεία ως νεαροί ενήλικες.

4. Οι μητέρες που θηλάζουν κατά απαίτηση και κοιμούνται – με ασφάλεια – κοντά στα μωρά τους απολαμβάνουν πιο ποιοτικό, καλύτερο ύπνο, γιατί οι ρυθμοί ύπνου τους συντονίζονται με αυτούς του μωρού. Τα μωρά που θηλάζουν όντως φαίνεται να ξυπνούν πιο συχνά το βράδυ, αλλά κοιμούνται αμέσως στο στήθος με αποτέλεσμα ποιοτικότερο ύπνο για την μητέρα.

5. Η «εκπαίδευση ύπνου» δεν έχει αποδειχθεί να προσφέρει κανένα όφελος για την πρόληψη ή μείωση της επιλόχειας κατάθλιψης της μητέρας. Αντίθετα ο αποκλειστικός θηλασμός κατά απαίτηση του βρέφους έχει αποδειχθεί να μειώνει στατιστικά τις πιθανότητες για σοβαρή κατάθλιψη της μητέρας . Στην πραγματικότητα, φαίνεται να συμβαίνει το ανάποδο: η κατάθλιψη της μητέρας μπορεί να οδηγεί σε μεγαλύτερα διαστήματα ξυπνήματος την νύχτα για το μωρό, και όχι το ανάποδο.

6. Η αποσύνδεση του ταίσματος στο στήθος από τον ύπνο έχει αποδειχθεί να αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου αποθηλασμού, μειωμένης πρόσληψης βάρους και αποτυχίας θηλασμού.

7. Ο θηλασμός αποκλειστικός και κατά απαίτηση του βρέφους έχει συνδεθεί με υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης στην προσχολική ηλικία, συγκριτικά με θηλασμό «σε πρόγραμμα» επιβαλλόμενο από την μητέρα.

8. Η αυστηρή, σε πρόγραμμα και ωράριο φροντίδα και ύπνος του μωρού κατά τους πρώτους μήνες μεταφράζεται σε τρεις φορές πιο συχνά προβλήματα συμπεριφοράς στους έξι μήνες της ζωής και διπλάσιο χρόνο κλάματος μέσα στην ημέρα, σε σύγκριση με φροντίδα των βρεφών με βάση τα σημάδια τους. Πιστεύουμε ακόμα ότι είναι πιο «βολικό» το «πρόγραμμα»;

9. Το να τοποθετούνται τα βρέφη κατά την διάρκεια της ημέρας σε σκοτεινό δωμάτιο «για να μαθαίνουν να κοιμούνται συγκεκριμένη ώρα» ή «για να αποφεύγονται υπερβολικά ερεθίσματα και να γίνονται ήσυχα» έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα, γιατί οδηγεί σε μειωμένη συμπύκνωση του νυχτερινού ύπνου και σε περισσότερα νυχτερινά ξυπνήματα. Αντίθετα το υγιές είναι να κοιμάται το μωρό με τα σημάδια κούρασής του, όποτε ζητάει, και μέσα στην ημέρα να υπάρχει φως και ερεθίσματα από την αρχή.

10. Και μόνο η συζήτηση για το θέμα – πόσες ώρες κοιμάται χωρίς διακοπή το βράδυ, πόσες φορές ξυπνάει κλπ – αυξάνει κατά πολύ την ανησυχία και το άγχος των γονιών χωρίς λόγο. Είναι πολύ καλύτερα να εκπαιδεύουμε τους νέους γονείς να αφουγκραστούν το παιδί τους χωρίς επιβαλλόμενα πρέπει, νούμερα και μέσους όρους που ποσοτικοποιούν αγχώνοντας και μετατρέποντας μια φυσιολογική, ανθρώπινη εμπειρία σε ημερολόγια καταμέτρησης. Ας λάβουμε ακόμα υπόψη ότι ο επακόλουθος εκνευρισμός και ανησυχία τω γονιών με την σειρά του είναι αναπόφευκτο να αντανακλάται στο βρέφος, προκαλώντας και σε αυτό αυξημένη ανησυχία, πρόσθετο κλάμα, ανασφάλεια και νυχτερινά ξυπνήματα. Ποια η λύση λοιπόν για να μην δημιουργηθούν όλα αυτά; Ηρεμία, να αφήσουμε τους γονείς να απολαύσουν τη νέα τους ζωή χωρίς όσο γίνεται νούμερα και πρέπει. Όταν μια μητέρα θεωρεί ότι το παιδί τους που ξυπνάει μια φορά την νύχτα δεν πρέπει να το κάνει και είναι κάτι το παθολογικό, το αποτέλεσμα είναι ότι, ακόμα και ενώ στην πραγματικότητα είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό, εκείνη αγχώνεται, προσπαθεί να αποφύγει το μωρό την νύχτα, εκείνο με την σειρά του αγχώνεται και την ζητάει περισσότερο. Η λύση είναι μία για τον πρώτο χρόνο της ζωής: ανταπόκριση και σύνδεση, όπως προτείνει και ο J Bowlby.

11. Ακόμα πιο εκπληκτικό και ενδεικτικό, στις έρευνες οι περισσότεροι γονείς δεν αναφέρουν σοβαρά προβλήματα σε σχέση με τον ύπνο του μωρού τους κατά τους πρώτους μήνες. Είναι οι «ειδικοί» που τους προτρέπουν να χρησιμοποιούν τεχνικές και πρακτικές για να «προλάβουν» προβλήματα ύπνου τώρα ή αργότερα. Αν αφήσουμε παράμερα τις αντιλήψεις, πρόβλημα κατά τους πρώτους 6 μήνες συνήθως δεν υπάρχει.

12. Καμία έρευνα φυσικά δεν έχει γίνει ακόμα που να κοιτάζει τι πιθανές βλαπτικές επιπτώσεις μπορεί να έχει η «εκπαίδευση ύπνου» μακροπρόθεσμα στο παιδί ή στην σχέση του με τους γονείς, δεκαετίες αργότερα σε προβλήματα κοινωνικά ή συναισθηματικά.
Οι Αυστραλοί ερευνητές συμπεραίνουν ότι οι παρεμβάσεις στον βρεφικό ύπνο, όταν εφαρμόζονται σε επίπεδο πληθυσμού από τους πρώτους μήνες της ζωής, φέρουν κινδύνους για μη επιδιωκόμενες αρνητικές εκβάσεις, όπως αυξημένο χρόνο κλάματος, πρόωρη διακοπή θηλασμού, αυξημένο άγχος και κατάθλιψη της μητέρας, και σε συνδυασμό με ξεχωριστό ύπνο σε άλλο δωμάτιο μακριά από τους γονείς, αυξημένο κίνδυνο για σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου βρεφών. Συμπεραίνουν ακόμα ότι η πίστη πως οι παρεμβάσεις στην συμπεριφορά του ύπνου κατά τους πρώτους 6 μήνες βελτιώνει εκβάσεις σε μητέρα ή βρέφος είναι κατασκευασμένη ιστορικά, παραβλέπει προβλήματα σίτισης και διαστρεβλώνει τα πραγματικά επιστημονικά δεδομένα.
Είναι εκπληκτικό πως βαθιά ριζωμένες κοινωνικές αντιλήψεις μας τυφλώνουν τόσο που αδυνατούμε να δούμε το ίδιο μας το παιδί, τι σημάδια μας δίνει από τις παρεμβάσεις που επιβάλλουμε, και όλα αυτά σε μαζικό επίπεδο. Χρειάζεται ως κοινωνία να σβήσουμε ότι βιβλία και πρακτικές μας έχουν πει τα τελευταία 100 χρόνια και να αφήσουμε τα βρέφη να μας καθοδηγήσουν. Οι φράσεις κλειδιά είναι: φροντίδα βασισμένη στα σημάδια του παιδιού, συγχρονισμός και συντονισμός μητέρας – βρέφους, υγιείς εσωτερικοί βιορυθμοί που τους αποδεχόμαστε, ιδιοσυγκρασία και διαφορετικότητα, φυσιολογικό κλάμα κα μετάφρασή του από τους γονείς. Και πριν προτείνουμε πράγματα που βιάζουν τις φυσιολογικές και βιολογικές του νόρμες κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του, ας περιμένουμε τουλάχιστον να αποδειχθεί επιστημονικά ότι αυτό που επιβάλλουμε δεν βλάπτει. Και ας ενθαρρύνουμε κάθε μητέρα και την υποστηρίξουμε για επιτυχημένο, αποτελεσματικό, αποκλειστικό θηλασμό κατά απαίτηση του παιδιού. Αυτό είναι το μυστικό, γιατί πολλά από τα «προβλήματα ύπνου» ή «υπερβολικό κλάμα ή ανησυχία» θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί ή αντιμετωπιστεί αν βοηθούσαμε αποτελεσματικά τις μητέρες να ξεκινήσουν και να διατηρήσουν επιτυχώς τον θηλασμό τους. Και γιατί πολλές από αυτές τις δυσκολίες είναι στην ουσία δυσκολίες θηλασμού και σίτισης, που αντανακλούν την έλλειψη υποστήριξης και προστασίας του θηλασμού από επαγγελματίες υγείας και το περιβάλλον της. Εκεί πρέπει να στραφεί η έρευνα και η χρηματοδότησή της, παρά σε «τεχνικές» αποσύνδεσης από τους γονείς.

Πηγή: Douglas PS, Hill PS. Behavioral Sleep Interventions in the First Six Months of Life Do not Improve Outcomes for Mothers or Infants: A Systematic Review. : J Dev Behav Pediatr. 2013 Sep;34(7):497-507.

Μετάφραση/ Σχολιασμός: Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC 2013

ΠΗΓΗ: www.pediatros-thes.gr